هرچند حضور رئیس دولت در نشست های استیضاح وزرا، تکلیف نیست، استفاده از این حق در عبور سالم وزرا از استیضاح، پیشینه کاملا موفقی داشته است، به گونه ای که از بیش از بیست استیضاحی که به صحن مجلس رسیده‌اند، جز مورد خاص استیضاح وزیر کار دولت دهم، هر‌گاه رئیس دولت همراه وزیر خود به مجلس رفته، وزیر از استیضاح جان سالم به در برده است. این تنها یکی از مسائلی است که حضور نیافتن رئیس دولت یازدهم در دفاع از وزیر معزول علوم را قابل توجه می‌سازد.

به گزارش «تابناک»، با اینکه فهرست طولانی استیضاح‌هایی که در ادوار گوناگون مجلس برای آن‌ها امضا جمع شده، بسیار بیش از جلساتی است که نهایتا برای استیضاح وزرا تشکیل شده، در میان همین تعداد محدود 22 استیضاحی که در آن وزیر به مرحله رأی گیری در مورد عدم اعتماد به وی رسیده، استیضاح ایرج فاضل، وزیر بهداشت در مجلس سوم، عبدالله نوری وزیر کشور در مجلس پنجم، احمد خرم، وزیر راه و ترابری دولت خاتمی در مجلس هفتم، مرحوم علی کردان وزیر کشور و حمید بهبهانی وزیر راه دولت احمدی‌نژاد در مجلس هفتم و استیضاح رضا فرجی دانا در مجلس نهم در غیاب رئیس جمهور به برکناری وزرا منجر شده است.

تنها موردی که در سالهای پس از انقلاب رئیس دولت در جلسه استیضاح وزیر خود شرکت کرده و استیضاح به برکناری وزیر منجر شده، برکناری عبدالرضا شیخ‌الاسلامی، وزیر کار دولت دهم است که در آن رئیس دولت در جلسه استیضاح به جای دفاع از وزیر خود به پخش فیلم پرداخت.

همین سابقه، چرایی حضور نیافتن حسن روحانی در نشست روز چهارشنبه مجلس برای استیضاح وزیر علوم را با ابهاماتی روبه رو کرده است؛ به ویژه که دلیل بیان شده برای عدم حضور رئیس جمهور (سفر به اردبیل) چندان پذیرفته به نظر نمی‌رسد، زیرا می‌توانست زمان استیضاح و یا زمان سفر به اردبیل را تغییر دهد. این در حالی است که تقریبا نیمی از وزرای دولت در جلسه استیضاح شرکت کردند. دولت در روزهای پیش از استیضاح، توان بالایی برای پیشگیری از تغییر وزیر به کار گرفت و اخبار منتشره حاکی از این است که حضور رئیس جمهور در مجلس تا صبح چهارشنبه هم منتفی نشده بود.

در حالی که رسانه‌های نزدیک به دولت و حامی وزیر سابق علوم، دلایل و توجیهاتی را برای حضور نیافتن روحانی در مجلس مطرح کرده‌اند، جمع‌بندی و شکافتن دلایل این کار رئیس جمهور نیازمند توجه بیشتری است. این در حالی است که موضوع پرونده 650 میلیون یورویی نشان داده بود که رئیس جمهور در مسائلی خاص حاضر است برای دفاع از وزرای خود در صحنه حاضر شود. باید منتظر ماند و دید که دفاع روحانی از نعمت‌زاده، قاعده اصلی حاکم بر رفتار اوست یا دفاع نکردن از فرجی دانا در جلسه استیضاح در مجلس.

برای حضور نیافتن روحانی در مجلس، دو دسته کلی دلایل قابل بیان است؛ دلایلی که به پیش‌بینی رئیس جمهور از نتیجه جلسه استیضاح مربوط می‌شوند و دلایلی که اهدافی شخصی و یا بلندمدت سیاسی برای رئیس جمهور قائلند.

حضور نیافتن رئیس جمهور در جلسه چهارشنبه می‌تواند به دلیل اطمینان از بقای وزیر و یا اطمینان از برکناری وزیر باشد.

رسانه‌های نزدیک به دولت تا چند ساعت مانده به استیضاح از در اقلیت بودن استیضاح‌کنندگان خبر می‌دادند و پیشنهادهای مطرح از سوی فرجی‌دانا (دادن برخی اختیارات خود در انتصابات به رئیس مجلس)، لاریجانی (کوتاه آمدن نمایندگان در مقابل برکناری برخی مدیران وزارت علوم) و جهانگیری (تکرار پیشنهادهای فوق) احتمال وجود چنین برداشتی در مقامات دولتی را تقویت می‌کند.


از سوی دیگر، شاید رئیس جمهور با اطمینان از اینکه حتی اگر او هم از فرجی دانا دفاع کند، تغییری در تصمیم اکثریت مجلس ایجاد نخواهد شد، ترجیح داده است که در یک بازی محکوم به باخت درگیر نشود تا در آینده نیز تابوی عزل وزرا در حضور روحانی مانده باشد.

اگر سرنوشت وزارت فرجی دانا از حضور نیافتن رئیس جمهور در مجلس جدا دانسته شود و اهدافی شخصی و یا بلندمدت سیاسی برای رئیس جمهور مهم‌تر بوده باشد، آن‌گاه دست کم سه دلیل برای رئیس جمهور قابل شمارش است.

نخستین مسأله این است که اگر روحانی در جلسه استیضاح حاضر بود، شاید رئیس جمهور و برخی دیگر از اعضای هیأت دولت ذیل شایعات اخیر در مورد سوابق تحصیلی آن‌ها، مورد حملات شخصی قرار گیرند که در این صورت استیضاح به مسیر پرتنشی می‌افتاد که هم پاسخ دادن و هم ندادن به آن برای دولت پرهزینه بود.

هدف دوم می‌تواند نگاه بلندمدت رئیس جمهور به انتخابات مجلس دهم با نشان دادن عدم همراهی مجلس دهم با دولت یازدهم باشد. در این صورت، رئیس جمهور همچنان توجه خود را به موضوعات حیاتی برای این دولت، یعنی به نتیجه رساندن مذاکرات هسته‌ای و ایجاد ثبات بیشتر در وضعیت اقتصادی کشور معطوف خواهد کرد تا اینکه پس از تشکیل مجلس جدید، سراغ اهداف خود در سیاست داخلی برود.

سومین گزینه قابل توجه می‌تواند ادامه مسیر دور شدن یا دور کردن اصلاح‌طلبان از وزارت‌خانه‌های حساس سیاسی در دولت یازدهم باشد. در بین مجموعه‌ای از وزارت‌خانه‌ها مانند وزارت کشور، اطلاعات، ارشاد، ورزش و جوانان و وزارت علوم، فرجی دانا محبوب‌ترین وزیر بین اصلاح‌طلبان هوادار دولت بود.

هرچند این طیف اکنون از سرپرستی نجفی بر وزارت علوم خوشحال هستند، با توجه به استعفای سال گذشته وی به دلیل بیماری و رأی ندادن مجلس به وی برای وزارت آموزش و پروش رسیدن وی به کرسی وزارت علوم سخت به نظر می‌رسد و این در حالی است که مطلوبیت گزینه‌های وزارت علوم برای این طیف، از توفیقی تا میلی‌منفرد و سپس فرجی دانا و اکنون نجفی پیوسته کاهش یافته و بعید است که وزیر بعدی بتواند به این اصلاح‌طلبان نزدیک‌تر از فرجی دانا باشد. به این ترتیب، روحانی بدون دادن هیچ هزینه‌ای، سهم کمتر و کمتری از دولت خود به اصلاح‌طلبان داده است.

برخی از مخالفان اصلاح‌طلبان این روز‌ها به کنایه به آن‌ها می‌گویند که شما از عطاءالله مهاجرانی به علی جنتی، از عبدالله نوری به رحمانی فضلی و از مصطفی معین به فرجی دانا رسیده‌اید و در چنین شرایطی نمی‌توانید احساس پیشرفت و موفقیت کنید، بلکه به سرعت در حال عقب‌نشینی هستید و یا اینکه باید بپذیرید حاضرید برای ماندن در قدرت به هر گزینه‌ای تن دهید.

این در حالی است که برکناری فرجی دانا دست کم در کوتاه مدت، برخی دیگر از وزرای دولت را از استیضاح و برکناری دور خواهد کرد. اگر تنش بر سر مسائل سیاسی داخلی نباشد، برخی وزرای اقتصادی دولت مانند وزیر راه و یا وزیر نفت به علت رخدادهای اخیر به عنوان گزینه‌های برخورد از سوی طیفی از نمایندگان مجلس و رسانه‌های نزدیک به آن‌ها مورد توجه خواهند بود